કાકા-બા હોસ્પિટલ અને તેની સહભાગી સંસ્થા ગ્લોબલ હેલ્થ સ્ટ્રેટેજિસ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (GHSi) એ હાંસોટની તાલુકાની 9 શાળાઓમાં માસિક સ્વાસ્થ્ય અને સ્વચ્છતાના મહત્વ વિશે કિશોરીઓને શિક્ષિત કરવાના હેતુથી એક વર્કશોપનું આયોજન કરવામાં આવેલ હતું. આ વર્કશોપમાં માસિક સ્રાવ શા માટે થાય છે? અને માસિક સ્રાવની સ્વચ્છતાના ઉત્પાદનોના નિકાલની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ વિશેની મહત્વપૂર્ણ માહિતી પૂરી પાડવામાં આવી હતી. જે કિશોરીઓ અને સ્ત્રીઓને તેમની સંપૂર્ણ ક્ષમતા પ્રાપ્ત કરવામાં જે માન્યતાઓ અને ગેરમાન્યતાઓ અવરોધે છે તેવી માન્યતાઓ અને ગેરમાન્યતાઓને દૂર કરવાના હેતુસર આ વર્કશૉપનું આયોજન કરવામાં આવેલ હતું.
અત્યાર સુધીમાં, 520 થી વધુ કિશોરીઓએ આ વર્કશોપમાં ભાગ લીધો હતો અને તેમને માસિક સ્વાસ્થ્ય અને સ્વચ્છતાના મુખ્ય પાસાઓ વિશે માહિતગાર કરવામાં આવ્યા હતા. આ વર્કશોપની પૂર્ણાહુતિએ હાંસોટ તાલુકાની સરકારી તથા અર્ધસરકારી શાળાઓમાં નોંધણી કરાયેલી તમામ કિશોરીઓને શિક્ષિત કરવાના હેતુથી સત્રોની શ્રેણીના અંતને ચિહ્નિત કરે છે. આ મહત્વપૂર્ણ કારણ છે કે આ વર્કશોપ કિશોરીઓ અને મહિલાઓના સ્વાસ્થ્ય વિશે મહત્વપૂર્ણ માહિતી પ્રદાન કરે છે જે અન્યથા તેમના કાર્યક્ષેત્રની બહાર રહેશે.
કલંક, નિષેધ અને માસિક સ્રાવ વિશે જ્ઞાનનો અભાવ, આવશ્યક આરોગ્ય દરમિયાન સ્વચ્છતા અને સ્વચ્છતા સુધી પહોંચવા માટેની અપૂર્ણ જરૂરિયાતો સાથે, સ્ત્રીઓને બહુવિધ સ્વાસ્થ્ય જોખમો સામે લાવે છે. આનાથી મહિલાઓ અંગે માસિક સ્રાવના સ્વાસ્થ્યને સુરક્ષિત રીતે અને ગૌરવ સાથે સંચાલિત કરવાના માધ્યમો પૂરા પાડવામાં મોટા અંતર સર્જાય છે. ગુજરાત રાજ્યમાં 15 થી 24 વર્ષની મહિલાઓમાં માસિક સ્ત્રાવ દરમિયાન સેનેટરી પેડના ઉપયોગમાં નોંધપાત્ર વધારો જોવામાં મળ્યો છે પરંતુ હજુ પણ આ સંખ્યામાં તફાવત જોવા મળે છે. રાષ્ટ્રીય કિશોર સ્વાથ્ય કાર્યક્રમ (RKSK) અને માસિક આરોગ્ય યોજના હેઠળ, કિશોરીઓની માસિક સ્વચ્છતાના ઉત્પાદનોના યોગ્ય ઉપયોગ અને નિકાલ માટે તેમજ રાહતદારે મળતા સેનિટરી પેડની ઉપયોગિતા વિશે શિક્ષણ અને જાગૃતિ માટે હકદાર છે. હાંસોટમાં કોવિડ-19 રોગચાળાને કારણે લગભગ બે વર્ષથી નિષ્ક્રિય રહી ગયેલી યોજનાઓને કારણે આજે પણ આ પ્રવર્તિઓ મર્યાદિત છે. આ માટે, કાકા-બા હોસ્પિટલનો મુખ્ય પ્રોગ્રામ સ્ટ્રેન્થનિંગ એક્સેસ એન્ડ અવેરનેસ ઑફ હેલ્થ ઇન હાંસોટ (SAAHAS) 2021 થી હાંસોટમાં શૈક્ષણિક વર્કશોપનું આયોજન કરે છે. અને મુખ્ય પાસાઓમાં માસિક આરોગ્ય અને સ્વચ્છતા વિશે માહિતગાર કરવામાં આવેલ છે.
પ્રશિક્ષિત વક્તા દ્વારા આયોજિત સત્રોમાં કિશોરાવસ્થાના શારીરિક ફેરફારો વિશેની માહિતીનો સમાવેશ થાય છે અને તેનો હેતુ માસિક સ્વાસ્થ્ય વિશેની ખોટી માન્યતાઓ તેમજ ખોટી માહિતીને દૂર કરવાનો છે. સેનિટરી પેડનો ઉપયોગ વિશે દરેક કિશોરીને વિગતવાર માહિતી આપવામાં આવી છે, અવૈજ્ઞાનિક અને અસ્વચ્છ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરવાથી જે પ્રજનન સંબંધી બિમારીઓમાં વધારો થઈ રહ્યો હતો, જેને ઘટાડવાના પ્રયાસો ચાલી રહ્યા છે. સેનિટર પેડનો ખોટો નિકાલ ઘરો અને પર્યાવરણ પર પ્રતિકૂળ અસર કરી શકે છે. સેનિટરી પેડનો સુરક્ષિત રીતે નિકાલ કેવી રીતે કરવો તે વિશે કિશોરીઓને શીખવવું એ એક મહત્વપૂર્ણ જરૂરિયાત છે.
કાકા-બા હોસ્પિટલ પણ આ શૈક્ષણિક સત્રોમાં ભાગ લેનારી દરેક કિશોરીને છ માસ સેનિટરી પેડનો જથથો વિનામૂલ્યે વિતરણ કરી રહી છે. માસિક સ્વચ્છતા ઉત્પાદન વિશેની સમુદાયમાં કિશોરીઓને આવશ્યક વસ્તુઓની પહોંચ મળે તેની ખાતરી કરવા માટે આ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે સરકાર દ્વારા મંજૂર, રાહતદરે સેનિટરી પેડ શાળાઓ, આંગણવાડી કેન્દ્રો અને માન્યતા પ્રાપ્ત સામાજિક આરોગ્ય કાર્યકરો (આશા) પાસે રાહતદારે ઉપલબ્ધ છે તેની ખાતરી કરવા માટે, SAAHAS સપ્લાય ચેનને સુવ્યવસ્થિત કરવા માટે સંબંધિત સરકારી વિભાગો અને અધિકારીઓ સાથે મળીને કામ કરી રહ્યું છે.
“માસિક એ સ્ત્રીના જીવનની એક કુદરતી પ્રક્રિયા છે છતાં પણ મોટાભાગની સ્ત્રીઓ એ સમય દરમિયાન ચિંતા, ડર, અસહજતાનો અનુભવ કરે છે, તેનું કારણ માત્ર વૈજ્ઞાનિક સમજણનો અભાવ હોય છે”.Time for action ‘our health is not for compromise’ because ‘Our pad/Clean cloth is our pride’. ( પ્રીતિ જોશી – પ્રશિક્ષિત વક્તા) “ઘણી કિશોરીઓને માસિક સ્ત્રાવ વિશે ઘણી મૂંઝવણો હોય છે જેના કારણે તેઓ હંમેશા મુંજવણમાં રહેતા હોય છે પણ આ સત્રમાં કિશોરીઓએ ખૂબ ખૂલીને પોતાની વાત મૂકી હતી અને એમના ઘણા પ્રશ્નોનો ઉકેલ મળી ગયો હતો.” (સત્ર માં હાજર રહેલ શિક્ષક).
SAAHAS દ્વારા આયોજિત વર્કશોપની આ શ્રેણીમાં કુલ 521 કિશોરીઓને આવરી લેવામાં આવી છે અને કાકા-બા હોસ્પિટલ દ્વારા આ કિશોરીઓને મફત સેનિટરી પેડ પણ વિતરણ કરવામાં આવ્યા હતા. આજે કિશોરીઓના માસિક સ્વાસ્થ્યને સુરક્ષિત કરવા માટે એક નાનું પગલું ભરીને, અમે રાજ્ય અને દેશભરમાં મહિલાઓ અને કિશોરીઓના સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારીની સુરક્ષા તરફ એક મોટું પગલું સુનિશ્ચિત કરવાની આશા રાખીએ છીએ.
