26 નવેમ્બર એ ભારતીયો માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ દિવસ છે કારણ કે આ દિવસે દેશની બંધારણ સભાએ વર્તમાન બંધારણને વિધિવત રીતે અપનાવ્યું હતું. જોકે તેનો અમલ 26 જાન્યુઆરી 1950 ના રોજ કરવામાં આવ્યો હતો. દેશમાં બંધારણ દિવસ મનાવવાનો સિલસિલો બહુ જૂનો નથી. વર્ષ 2015માં, સરકારે “ભારતીય નાગરિકોમાં બંધારણીય મૂલ્યો” ને આગળ વધારવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય લીધો. આ નિર્ણય 26 નવેમ્બરને બંધારણ દિવસ તરીકે સ્થાપિત કરવાનો હતો. આ નિર્ણય બંધારણના ઘડવૈયા ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકરની 125 મી જન્મજયંતિ પર લેવામાં આવ્યો છે. બંધારણમાં જ્યાં એક તરફ મૂળભૂત અધિકારો નાગરિકોની ઢાલ બન્યા છે, તો બીજી તરફ મૂળભૂત ફરજો આપણને આપણી જવાબદારીઓની યાદ અપાવે છે. સંવિધાન સાથે જોડાયેલી ઘણી એવી બાબતો છે, જે કદાચ તમે પણ નહીં જાણતા હોવ, તો ઈતિહાસના પાના ફેરવીને આજે જાણીએ ભારતીય બંધારણ સાથે જોડાયેલી ઘણી મહત્વપૂર્ણ માહિતી
બંધારણ સભાની પ્રથમ બેઠક ક્યારે થઈ?
બંધારણ સભાની પ્રથમ બેઠક 9 ડિસેમ્બર 1946 ના રોજ નવી દિલ્હીમાં બોલાવવામાં આવી હતી. મુસ્લિમ લીગે આ બેઠકનો બહિષ્કાર કર્યો અને અલગ પાકિસ્તાનની માંગ પર ભાર મૂક્યો. તેથી જ આ બેઠકમાં માત્ર 211 લોકોએ ભાગ લીધો હતો. આ જ દિવસે, કેબિનેટ મિશન દ્વારા આપવામાં આવેલા માળખાના આધારે બંધારણ સભાની રચના પણ કરવામાં આવી. બેઠકમાં ડૉ. સચ્ચિદાનંદને બંધારણ સભાના અસ્થાયી પ્રમુખ તરીકે ચૂંટવામાં આવ્યા, પરંતુ બરાબર 2 દિવસ પછી, 11 ડિસેમ્બર 1946 ના રોજ, ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ પ્રમુખ બન્યા અને એચ.સી. મુખર્જી બંધારણ સભાના ઉપાધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટાયા હતા. બંધારણ ઘડનાર સંસ્થાની ચૂંટણી પ્રાંતીય એસેમ્બલી દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવી હતી. તેમાં 389 સભ્યો હતા, જેમાંથી 93 દેશી રજવાડાના અને 296 બ્રિટિશ ભારતના હતા.
બંધારણ સભાના મુખ્ય કાર્યો
જ્યારે બંધારણ સભાની રચના થઈ ત્યારે તેમની સામે ઘણા મોટા પડકારો હતા, પરંતુ આ બધું હોવા છતાં, બંધારણ સભાએ બંધારણ બનાવવા, કાયદા બનાવવા અને નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયામાં સામેલ હોવા વગેરે જેવા ઘણા મહત્વપૂર્ણ કાર્યો કર્યા. 22 જુલાઈ 1947 ના રોજ રાષ્ટ્રધ્વજ પણ અપનાવ્યો, મે 1949 માં બ્રિટિશ રાષ્ટ્રમંડળમાં ભારતની સદસ્યતા સ્વીકારી અને બહાલી આપી. બંધારણ સભાએ 24 જાન્યુઆરી 1950 ના રોજ સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ તરીકે ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદને ચૂંટ્યા. તે પછી, 24 જાન્યુઆરી 1950 ના રોજ, રાષ્ટ્રગાન અને રાષ્ટ્રીય ગીતને મંજૂરી આપવામાં આવી.
કેવી રીતે બન્યું ભારતીય બંધારણ?
ઘણીવાર એવું કહેવામાં આવે છે કે ડૉ.ભીમરાવ આંબેડકર ભારતીય બંધારણના ઘડવૈયા છે, પરંતુ આ એક અધૂરી હકીકત છે. ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકરે ભારતીય બંધારણમાં ન્યાય, બંધુત્વ અને સામાજિક-આર્થિક લોકશાહીની ભાવના સ્થાપિત કરવામાં ચોક્કસપણે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી, પરંતુ તેઓ એક માત્ર બંધારણના નિર્માતા કે લેખક ન હતા. ડ્રાફ્ટ કમિટીમાં ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકર ઉપરાંત અન્ય 6 સભ્યો હતા, જેમાં અલ્લાદી કૃષ્ણસ્વામી અય્યર, એન. ગોપાલસ્વામી, કે.એમ. મુનશી, મોહમ્મદ સદુલ્લાહ, બી.એલ. મિત્તર અને ડી.પી. ખેતાનના નામ સામેલ છે.
29 ઓગસ્ટ 1947 ના રોજ તેની પ્રથમ બેઠકમાં, ડ્રાફ્ટ કમિટીએ તેના અધ્યક્ષ તરીકે ડૉ. બી.આર. આંબેડકરને ચૂંટ્યા હતા. ઓક્ટોબર 1947 ના અંતમાં બંધારણીય સલાહકાર બી.એન. રાવે તૈયાર કરેલા બંધારણના ડ્રાફ્ટની તપાસ શરૂ કરી. જેમાં ઘણા ફેરફારો કરવામાં આવ્યા અને 21 ફેબ્રુઆરી 1948ના રોજ બંધારણનો ડ્રાફ્ટ બંધારણ સભાના પ્રમુખને રજૂ કરવામાં આવ્યો.
બંધારણ સભામાં મોટાભાગની ચર્ચાઓ ડ્રાફ્ટિંગ કમિટી દ્વારા તૈયાર કરાયેલ ડ્રાફ્ટ બંધારણની આસપાસ ફરતી રહી. બંધારણ સભાની 166 બેઠકોમાંથી 114 માત્ર બંધારણના ડ્રાફ્ટ પર ચર્ચામાં જ વીતી. બંધારણનો ડ્રાફ્ટ 26 નવેમ્બર 1949 ના રોજ પૂર્ણ થયો હતો અને તે 26 જાન્યુઆરી 1950 ના રોજ ભારતમાં ઔપચારિક રીતે લાગુ કરવામાં આવ્યો.
